Diagnoza zaburzeń osobowości

Czym jest osobowość?

Osobowość to zbiór cech i wzorców zachowań, które kształtują sposób, w jaki postrzegamy świat, reagujemy na różne sytuacje oraz budujemy relacje z innymi ludźmi. To właśnie dzięki osobowości każdy z nas jest unikalny. Nasz temperament, charakter, wartości, przekonania i sposób komunikacji składają się na jedyny w swoim rodzaju zestaw cech, który definiuje nas jako jednostki.

Osobowość rozwija się pod wpływem czynników biologicznych, genetycznych oraz środowiskowych. Wpływają na nią zarówno nasze doświadczenia życiowe, jak i interakcje z otoczeniem. Choć osobowość wydaje się stabilna, może ewoluować w ciągu życia – zmieniają ją np. nowe doświadczenia, traumy lub procesy terapeutyczne.

W praktyce trudno jest wyznaczyć wyraźną granicę między stylem a zaburzeniem osobowości. Może tego dokonać specjalista psychiatra lub psycholog, w sytuacji obserwowanej istotnej dysfunkcji, cierpienia lub upośledzenia.

Zaburzenia osobowości – co warto wiedzieć?

Zaburzenia osobowości to długotrwałe wzorce myślenia, odczuwania i zachowania, które odbiegają od społecznych norm i mogą powodować trudności w życiu osobistym, zawodowym i społecznym. Takie zaburzenia mogą objawiać się na różne sposoby, w zależności od ich rodzaju i nasilenia.

Do najczęstszych zaburzeń osobowości należą:

zaburzenie osobowości typu borderline – charakteryzuje się intensywnymi wahaniami nastroju, trudnościami w utrzymywaniu stabilnych relacji oraz silnym lękiem przed odrzuceniem. Osoby z tym zaburzeniem często zmagają się z impulsywnymi zachowaniami i niestabilnym obrazem siebie;
osobowość narcystyczna –osoby z tym zaburzeniem mają przesadzone poczucie własnej ważności, silną potrzebę podziwu i trudności z odczuwaniem empatii wobec innych; często wykazują przeświadczenie o własnej wyższości;
osobowość unikająca – charakteryzuje się silnym lękiem przed odrzuceniem i krytyką. Osoby te często unikają kontaktów społecznych, mają niską samoocenę i są nadwrażliwe na krytykę;
osobowość obsesyjno-kompulsywna – objawia się nadmiernym perfekcjonizmem, przywiązaniem do zasad i kontroli. Osoby te mogą mieć trudności z delegowaniem zadań oraz nadmierną potrzebę porządku.
osobowość antyspołeczna – osoby z tym zaburzeniem wykazują brak empatii, manipulują innymi i nie odczuwają wyrzutów sumienia za swoje działania.

Warto pamiętać, że diagnozę zaburzeń osobowości może postawić jedynie wykwalifikowany specjalista, np. psychiatra lub psycholog.

Vincent van Gogh – geniusz i jego zaburzenia osobowości

Vincent van Gogh, jeden z najsłynniejszych malarzy w historii, jest nie tylko symbolem artystycznego geniuszu, ale również przykładem osoby zmagającej się z trudnościami psychicznymi, które do dziś są przedmiotem debat specjalistów. W jego biografii pojawia się wiele zachowań i epizodów, które mogą sugerować obecność zaburzeń osobowości, takich jak borderline czy schizotypowe.

Van Gogh prowadził intensywne, burzliwe relacje interpersonalne. Przykładem jest jego przyjaźń z Paulem Gauguinem, która zakończyła się dramatyczną kłótnią. To właśnie po tym konflikcie Vincent, w stanie głębokiego wzburzenia, obciął sobie część ucha, co jest jednym z najbardziej znanych epizodów w historii sztuki.

Malarz zmagał się także z niestabilnym nastrojem, częstymi wahaniami od euforii do głębokiej depresji, co mogło wskazywać na zaburzenia emocjonalne. Jednocześnie jego listy do brata Theo świadczą o głębokiej introspekcji i intensywnych próbach zrozumienia własnych uczuć, co jest charakterystyczne dla osób z cechami zaburzenia borderline.

Dziś van Gogh jest uznawany za geniusza, którego twórczość wyprzedzała swoje czasy, ale jego życie pokazuje, jak trudne mogą być zmagania z zaburzeniami osobowości. Ta historia przypomina, że za wielkimi dziełami kryją się często równie wielkie wyzwania, z którymi mierzą się ludzie.

Jak wygląda proces diagnozy zaburzeń osobowości

Proces diagnozy zaburzeń osobowości to złożony i wieloetapowy proces, który obejmuje:

Wywiad kliniczny – szczegółowa rozmowa z pacjentem na temat jego doświadczeń, myśli, emocji i wzorców zachowań.
Obserwację zachowań – analiza sposobu, w jaki pacjent reaguje na różne sytuacje.
Testy psychologiczne – specjalistyczne narzędzia pomagające w dokładniejszym zrozumieniu osobowości pacjenta i jej potencjalnych zaburzeń.
Konsultacje z innymi specjalistami – w niektórych przypadkach, dla pełniejszego obrazu, diagnoza może obejmować rozmowy z innymi członkami rodziny pacjenta lub innymi terapeutami.

ICD-10, DSM-5, ICD-11 – co to jest?

Diagnostyka zaburzeń osobowości od lat stanowi wyzwanie dla specjalistów i opierała się na kryteriach określonych w międzynarodowych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, takich jak ICD-10 czy DSM-5, które pozwalały na wyróżnienie konkretnych typów zaburzeń, takich jak borderline czy narcystyczne. W praktyce jednak okazało się, że pacjenci często wykazują objawy wielu różnych zaburzeń jednocześnie. Dlatego w ICD-11, obowiązującym od 2022 roku, wprowadzono nowy model diagnostyczny.

Zamiast dzielić zaburzenia na kategorie, jak w ICD-10, ICD-11 ocenia nasilenie zaburzeń (łagodne, umiarkowane, ciężkie) oraz specyficzne cechy osobowości.

Pięć kluczowych cech nieadaptacyjnych:

Negatywna uczuciowość – skłonność do przeżywania lęku, napięcia, gniewu.
Dyssocjalność – ignorowanie norm społecznych, brak empatii.
Rozhamowanie – impulsywność, trudności w kontrolowaniu zachowań.
Anankastyczność – potrzeba kontroli, perfekcjonizm.
Zdystansowanie – unikanie więzi emocjonalnych i interpersonalnych.

Te cechy mogą występować w różnych kombinacjach i nasileniu, co umożliwia indywidualne podejście do diagnozy.

Dlaczego to ważne?

Nowy model eliminuje trudności w jednoznacznym przypisywaniu diagnozy i zmniejsza stygmatyzację. Na przykład terminy „borderline” czy „antyspołeczne” były często używane w sposób stygmatyzujący, co utrudniało zrozumienie i wsparcie dla osób zmagających się z tymi zaburzeniami.

Korzyści nowego podejścia

ICD-11 koncentruje się na indywidualnych cechach pacjenta, co pozwala na lepsze dopasowanie terapii i skuteczniejszą pomoc. Jeśli podejrzewasz u siebie lub bliskiej osoby zaburzenie osobowości, warto skonsultować się ze specjalistą, aby uzyskać właściwą diagnozę i wsparcie.

Bez względu na rodzaj przyjętej metodologii kluczowe jest, aby diagnoza była prowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę, który uwzględni zarówno objawy, jak i kontekst życia pacjenta.

Dlaczego wczesna diagnoza zaburzeń osobowości jest tak ważna

Wczesne rozpoznanie zaburzeń osobowości umożliwia wdrożenie odpowiednich działań terapeutycznych, co może znacząco poprawić jakość życia pacjenta. W przypadku wielu zaburzeń, takich jak osobowość borderline czy narcystyczna, szybka interwencja może zapobiec nasileniu objawów i umożliwić lepsze funkcjonowanie w codziennym życiu.

Korzyści z wczesnej diagnozy:

lepsze zrozumienie własnych trudności emocjonalnych,
skuteczniejsze strategie radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami,
poprawa relacji interpersonalnych,
zmniejszenie ryzyka współwystępowania innych problemów, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe.

Terapia zaburzeń osobowości – leczenie

Pierwszym, absolutnie kluczowym krokiem do skutecznego leczenia zaburzeń osobowości jest postawienie trafnej diagnozy. Proces leczenia zazwyczaj obejmuje psychoterapię, która jest podstawową metodą pracy z pacjentem. W zależności od rodzaju zaburzenia, najczęściej stosuje się:

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): pomaga zmieniać nieadaptacyjne wzorce myślenia i zachowania.
Terapia schematów: skupia się na identyfikacji i zmianie głęboko zakorzenionych schematów myślenia, które wpływają na funkcjonowanie pacjenta.
Psychoterapia psychodynamiczna: koncentruje się na odkrywaniu nieświadomych konfliktów i ich wpływu na aktualne zachowania.
W niektórych przypadkach stosowana jest również farmakoterapia, szczególnie jeśli zaburzeniom osobowości towarzyszą objawy depresji, lęku lub zaburzeń nastroju.

Kiedy warto zgłosić się na diagnozę zaburzeń osobowości

Warto skonsultować się z profesjonalistą, jeśli zauważasz u siebie:

Trudności w nawiązywaniu lub utrzymywaniu relacji.
Silne wahania emocjonalne.
Poczucie pustki, niską samoocenę lub nadmierny perfekcjonizm.
Impulsywne zachowania, które utrudniają codzienne życie.
Trudności w radzeniu sobie z krytyką lub konfliktami.

Centrum Terapii Konsensus – wsparcie na każdym etapie

W Centrum Terapii Konsensus w Raszynie oferujemy kompleksową pomoc w diagnozie i leczeniu zaburzeń osobowości. Nasz zespół to doświadczeni psychologowie i psychiatrzy, którzy podchodzą do każdego pacjenta z empatią i pełnym zaangażowaniem. Dzięki indywidualnie dopasowanemu podejściu pomagamy naszym pacjentom lepiej zrozumieć siebie i znaleźć skuteczne sposoby radzenia sobie z trudnościami.

Zrób pierwszy krok ku lepszemu zrozumieniu siebie – umów się na konsultację i rozpocznij swoją drogę ku poprawie jakości życia.